Odsetki ustawowe, kapitałowe, za opóźnienie – perspektywa prawnika
Odsetki to słowo znane praktycznie wszystkim, jednak z naszej praktyki wiemy że pojęcie to budzi często niemałe problemy. Zdarza się, że klienci mają problemy ze zrozumieniem i rozróżnieniem odsetek ustawowych, co jest dosyć istotną sprawą, szczególnie w aspekcie prawnym.
Odsetki mogą pełnić różne funkcje, od wynagrodzenia za udostępnienie kapitału, waloryzację, odszkodowanie, gwarancję aż do dyscyplinowania dłużnika. Jest kilka rodzajów odsetek ustawowych:
- odsetki kapitałowe,
- odsetki za opóźnienie,
- odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.
Odsetki kapitałowe
Odsetki kapitałowe to klasyczne odsetki ustawowe (art. 359 k.c.), należne za okres przed terminem wymagalności kapitału – nie przysługują z tytułu opóźnienia spełnienia świadczenia, ale już z samego faktu korzystania z cudzego kapitału. Należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej, ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu. Jeśli wysokość odsetek nie została określona, to należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych, zaś maksymalne odsetki nie mogą przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności odsetek ustawowych.
Stawki odsetek określane są raz w roku, w 2018r. wynoszą:
- odsetki ustawowe – 5%
- odsetki maksymalne – 10%
Jeżeli umowa przewiduje wyższe stawki odsetek to i tak należą się odsetki maksymalne (nie można bowiem w umowie wyłączyć lub ograniczyć przepisów o odsetkach maksymalnych; także w razie dokonania wyboru prawa obcego).
Odsetki za opóźnienie
Odsetki za opóźnienie (art. 481 k.c.) to odsetki należne za okres rozpoczynający się w terminie wymagalności – przysługują jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, nawet jeśli wierzyciel nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Jeżeli wysokość odsetek nie została określona, to należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych, zaś maksymalne odsetki za opóźnienie nie mogą przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie.
Stawki odsetek określane są raz w roku, w 2018r. wynoszą:
- odsetki ustawowe za opóźnienie – 7%
- maksymalne odsetki za opóźnienie – 14%.
Jeżeli umowa przewiduje wyższe stawki odsetek za opóźnienie to i tak należą się maksymalne odsetki za opóźnienie (nie można bowiem w umowie wyłączyć lub ograniczyć przepisów o maksymalnych odsetkach za opóźnienie; także w razie dokonania wyboru prawa obcego).
Odsetki za opóźnienie naliczane są od pierwszego dnia następującego po dniu wyznaczonym do zapłaty świadczenia.
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 7 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych) to odsetki należne za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, przysługują w transakcjach handlowych (z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny), jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
- wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
- wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.
Jeśli strony nie określiły wyższych odsetek, to należą się odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych.
Stawki odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych ustalane są dwa razy w roku (1 stycznia i 1 lipca), w 2018r. wynoszą:
- odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – 9,5%
Ponadto, wierzyciel, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, może żądać od dłużnika rekompensaty za koszty odzyskiwania należności – w wysokości równowartości kwoty 40 euro (wierzycielowi przysługuje także zwrot kosztów odzyskiwania należności przewyższających kwotę 40 EUR).
