Kontakty rodziców z dzieckiem – rodzaje orzeczeń wydawanych przez sądy
Utrzymywanie kontaktów rodzica z dzieckiem to nie tylko obowiązek, ale i prawo obydwu stron tej relacji. Co do zasady, rodzić i dziecko są zarówno uprawnieni, jak i zobowiązani te kontakty utrzymywać. Oczywiście zdarzają się sytuacje, kiedy kontakty pozostają w sprzeczności z dobrem dziecka, wtedy sąd w odpowiedni sposób może tę kwestię uregulować.
Kontakty, a władza rodzicielska
Prawo do utrzymywania kontaktów przysługuje rodzicowi/dziecku niezależnie od przysługującej danemu rodzicowi władzy rodzicielskiej. Nawet gdy ta władza jest ograniczona, lub nawet rodzic został pozbawiony prawa jej wykonywania, ma prawo i obowiązek utrzymywać relacje z dzieckiem, chyba że sąd wyda w tym zakresie odpowiednie rozstrzygnięcie.
Jakie sąd może wydać rozstrzygnięcia w przedmiocie kontaktów?
Sąd może w zasadzie wydać 3 rodzaje rozstrzygnięć w przedmiocie kontaktów, tj. może kontakty:
- uregulować
- ograniczyć
- zakazać ich utrzymywania
Uregulowanie sposobu utrzymywania kontaktów
Uregulowanie sposobu utrzymywania powinno co do zasady nastąpić poprzez wypracowanie przez rodziców porozumienia, z uwzględnieniem rozsądnych życzeń dziecka. W sytuacji, w której rodzice nie są w stanie w sposób ugodowy ustalić tych kontaktów, rozstrzygnięcie w tym zakresie wyda sąd opiekuńczy.
Sąd ustalając kontakty może orzec o ich każdym aspekcie/rodzaju. Kontakty to nie tylko spotkania z dzieckiem, ale też bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, porozumiewanie się na odległość (telefon, mail, skype i in.). Oczywiście co do form utrzymywania kontaktów, kluczowe znaczenie będzie miał wiek, potrzeby i możliwości dziecka. Dla przykładu, trudno sobie wyobrazić, aby sąd regulował kontakt 3 miesięcznego dziecka poprzez możliwość porozumiewania się rodzica z nim na odległość, np. drogą mailową.
Ustalenie kontaktów najczęściej polega na określeniu konkretnych dat i godzin kiedy ten kontakt się ma odbywać, np. w każdą środę w godzinach od 14.00 do 19.00 oraz w II i IV weekend miesiąca od soboty od godziny 10.00 do niedzieli do godziny 19.00.
Ograniczenie utrzymywania kontaktów
Uregulowanie sposobu wykonywania kontaktów to nie to samo co ograniczenie ich utrzymywania. Podstawowym kryterium do wydania takiego orzeczenia przez sąd jest dobro dziecka. Jeśli wymaga tego dobro dziecka, można ograniczyć prawo rodzica do utrzymywania kontaktów.
Ograniczenie może polegać np. na:
- zakazie spotykania się z dzieckiem (ale możliwe jest np. porozumiewanie się na odległość)
- zakazie zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu (lub zabierania na noclegi)
- ustaleniu, że kontakty z dzieckiem będą odbywały się tylko w obecności drugiego rodzica/opiekuna/kuratora sądowego/innej osoby wskazanej przez sąd
- ustaleniu konkretnych sposobów porozumiewania się na odległość (np. mail tak, ale nie telefon lub skype)
- zakazie porozumiewania się na odległość i in.
Powyższe sposoby (oraz inne niewymienione) ograniczenia kontaktów mogą być kumulowane. Oczywiście pod warunkiem, że wzajemnie się nie wykluczają lub nie konsumują. Dla przykładu bezcelowym byłoby połączenie zakazu zabierania dziecka poza miejsce stałego pobytu z zakazem spotykania się z dzieckiem.
Zakaz utrzymywania kontaktów
Zakaz utrzymywania kontaktów może być orzeczony przez sąd, jeśli kontakty poważnie zagrażają dobru dziecka lub już je naruszają. Warto pamiętać, że teoretycznie zakaz utrzymywania kontaktów może być orzeczony niezależnie od przysługującej rodzicowi władzy rodzicielskiej. Możemy mieć więc do czynienia z sytuacją, w której co prawda rodzic nie może spotykać się z dzieckiem, ale w dalszym ciągu może podejmować decyzje w sprawach dziecka.
Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego (I CKN 1115/00), orzeczenie zakazujące utrzymywania kontaktów powinno być wydawane wyjątkowo, np. „gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko.”
Inne rozstrzygnięcia sądu
Poza ustaleniem (ograniczeniem/zakazaniem) kontaktów, sąd może zobowiązać rodziców do konkretnego postępowania, np. sąd może skierować rodziców na terapię rodzinną.
Czy rozstrzygnięcie o kontaktach jest ostateczne?
Sąd może zmienić orzeczenie o kontaktach, w sytuacji gdy wymaga tego dobro dziecka. Zmiana może nastąpić w „każdą stronę”. Np. ustalone kontakty mogą zostać ograniczone, rodzic, któremu zakazano kontaktów może odzyskać prawo do ich realizowania itd. Jedyną w zasadzie przesłanką jest dobro dziecka.