Dziedziczenie po małżonku – po rozwodzie lub w trakcie separacji formalnej

 

W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Jak wygląda dziedziczenie po małżonku, gdy spadkodawca rozwiódł się już z małżonkiem lub sprawa o rozwód jest w toku? A co w przypadku gdy małżonkowie są w separacji?

Czy rozwód ma wpływ na dziedziczenie na podstawie ustawy po współmałżonku?

Zdecydowanie rozwód wpływa na możliwość dziedziczenia ustawowego po współmałżonku. Po rozwodzie byli już małżonkowie traktowani są jak osoby obce. W związku z tym nie dziedziczą już po sobie.

Z jaką datą małżonkowie „są po rozwodzie”?

Kluczową datą będzie data uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód. Nie będzie to więc data ostatniej rozprawy, ani też ogłoszenia wyroku przez sąd.

Wyrok uprawomocni się w terminie:

• 7 dni od dnia wydania przez sąd I instancji orzeczenia, o ile nikt nie złoży w terminie wniosku o uzasadnienie orzeczenia i jego doręczenie
• 14 dni od dnia otrzymania wyroku z uzasadnieniem, o ile żadne ze stron nie złoży w terminie apelacji
• w dniu wydania orzeczenia przez sąd II instancji.

Czy separacja wpływa na dziedziczenie po małżonku?

Możliwość dziedziczenia po współmałżonku będzie zależała od tego czy mówimy o separacji formalnej czy faktycznej. W przypadku tej pierwszej, gdy sąd orzekł w wyroku o separacji, a orzeczenie się uprawomocniło (patrz uwagi wyżej) współmałżonek wyłączony jest od dziedziczenia. Sytuacja jest zupełnie inna, gdy małżonkowie są w separacji faktycznej, tj. nie żyją ze sobą, ale nie sformalizowali tego stanu. W takim przypadku, w świetle prawa, w dalszym ciągu są małżonkami oraz dziedziczą po sobie nawzajem.

Czy rozwód lub separacja ma wpływ na dziedziczenie po współmałżonku na podstawie testamentu?

Rozwód ani separacja nie wpływają na dziedziczenie po małżonku na podstawie testamentu. Jeśli tylko spadkodawca miał życzenie, aby jego były małżonek (lub małżonek w separacji) dziedziczył po nim, jak najbardziej może dokonać takiego rozporządzenia. Generalnie spadkodawca ma swobodę w rozporządzaniu swoim majątkiem.

Jak wygląda sytuacja, gdy małżonek zmarł zanim orzeczenie o rozwodzie lub separacji się uprawomocniło?

W takim przypadku, w oparciu o przepisy nie możemy mówić o tym, że małżonkowie są po rozwodzie lub że pozostają w separacji, bowiem orzeczenie to nie zdążyło się uprawomocnić. Co więcej, z uwagi na śmierć jednej ze stron, sąd umorzy sprawę o rozwód. Czy oznacza to, że małżonek zawsze będzie dziedziczył po współmałżonku? Oczywiście, że nie.

W jakich sytuacjach małżonek nie będzie mógł dziedziczyć po współmałżonku pomimo braku orzeczenia o rozwodzie lub separacji?

Małżonek podlega wyłączeniu od dziedziczenia, gdy:

• współmałżonek wystąpił (oczywiście przed swoją śmiercią) o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tego pierwszego (niekoniecznie musi być to wina wyłączna!) oraz
• żądanie ustalenia winy współmałżonka było uzasadnione

Czy wyłączenie takiego małżonka od dziedziczenia następuje automatycznie?

Nie. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje dopiero na podstawie orzeczenia sądu. Bowiem o ile łatwe będzie ustalenie, ze spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu (separacji) z winy współmałżonka, o tyle trudniejsze będzie rozstrzygnięcie czy żądanie było to uzasadnione. A dopiero łączne spełnienie tych przesłanek daje możliwość wyłączenia współmałżonka od dziedziczenia. Powód będzie musiał zatem wykazać, że pozostały przy życiu małżonek ponosi winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Ostatecznie decyzję podejmie sąd rozpoznający sprawę.

W jakiej formie można zgłosić żądanie wyłączenia małżonka od dziedziczenia?

Formą odpowiednią do zgłoszenia takiego żądania będzie pozew.

Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia?

Wyłączenia małżonka od dziedziczenia może żądać każdy ze spadkobierców ustawowych dziedziczący w zbiegu z małżonkiem. Mogą to być więc dzieci zmarłego, dalsi zstępni, jego rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa itd. Ważne jednak jest to, że nie każdy „potencjalny” spadkobierca może taki pozew złożyć. Uprawnieni są jedynie ci spadkobiercy, którzy w konkretnym stanie faktycznym dziedziczyliby zgodnie z kolejnością wskazaną w przepisach z małżonkiem.

Czy każdy ze współspadkobierców musi złożyć pozew?

Wystarczy, że jeden z uprawnionych spadkobierców złoży pozew. Orzeczenie i tak będzie skuteczne względem wszystkich. To znaczy, że jeśli sąd uzna, że małżonek podlega wyłączeniu od dziedziczenia, skorzystają na tym wszyscy pozostali spadkobiercy powołani do dziedziczenia w konkretnym stanie faktycznym.

W jakim terminie można zgłosić żądanie?

Pozew można złożyć w terminie do 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o otwarciu spadku, ale nie później niż 1 rok od otwarcia spadku.

Co orzeczenie o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia oznacza dla samego zainteresowanego?

Małżonek taki wyłączony jest od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Nie przysługuje mu wtedy także roszczenie z tytułu zachowku.