Wyłączenie małżonka od dziedziczenia [cz.1 – wytoczenie powództwa o rozwód]

 

Przy dziedziczeniu ustawowym, zasadą jest, że w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek spadkodawcy. W przypadku małżonka, chodzi wyłącznie o formalny aspekt posiadania statusu małżonka. Kiedy możliwe jest wyłączenie małżonka „na papierze” od dziedziczenia?

Zasady dziedziczenia

W przypadku dziedziczenia ustawowego bada się jedynie formalne przesłanki ustalenia kręgu spadkobierców. Jeśli w dacie śmierci spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim, to jego małżonek powołany jest do spadku (wraz z dziećmi spadkodawcy) w pierwszej kolejności. Nikt nie bada jakie relacje faktycznie łączyły małżonków. Małżonek nawet „na papierze” dziedziczy po zmarłym współmałżonku. Orzeczenie rozwodu lub separacji wyłącza z mocy ustawy dziedziczenie przez współmałżonka.

Możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia

Możliwość żądania wyłączenia małżonka od dziedziczenia istnieje tylko w przypadku nabycia spadku na podstawie ustawy. Poza rozważaniami są sytuacje, gdy spadkodawca sporządził testament (wtedy dokument zawiera jego dyspozycje w zakresie nabycia spadku).

Warto pamiętać, że co do zasady spadkobiercy pominiętemu w testamencie może należeć się zachowek, jednak w razie istnienia przesłanek, o których mowa w art. 940 k.c. małżonek traci prawo także do zachowku.

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia

Małżonek może być wyłączony od dziedziczenia w przypadku gdy:

• za swojego życia spadkodawca wytoczy sprawę o rozwód lub separację z winy współmałżonka, a jego żądanie było uzasadnione
• sąd stwierdzi niegodność dziedziczenia przez współmałżonka
• współmałżonek zostanie wydziedziczony
• małżonkowie zawrą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia
• małżonek odrzuci spadek

Wytoczenie sprawy o rozwód

Aby możliwe było pozbawienie współmałżonka pozycji w ramach ustawowego dziedziczenia (dziedziczenie w pierwszej kolejności wraz z dziećmi spadkodawcy), konieczne jest by:

• małżonek spadkodawca, za swojego życia, wystąpił do sądu z pozwem o orzeczenie rozwodu lub separacji lub będąc pozwanym żądał orzeczenia rozwodu (separacji)
• pozew (odpowiedź na pozew) musi zawierać wniosek o orzeczenie o winie małżonka – potencjalnego spadkobiercy
• a żądanie to musi być uzasadnione

Postępowanie zmierzające do ustalenia podstaw wyłączenia małżonka od dziedziczenia

Z uwagi na śmierć jednego z małżonków, postępowanie o rozwód jest umarzane. W celu ustalenia podstaw do wyłączenia małżonka od dziedziczenia należy wszcząć odrębne postępowanie. W toku tego postępowania sąd musi zbadać czy zgłoszone żądanie orzeczenia winy małżonka – potencjalnego spadkobiercy było uzasadnione. A wcześniej czy w ogóle nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżonków (w przypadku separacji rozkład nie musi być trwały). Sąd zbada także istnienie negatywnych przesłanek do orzeczenia rozwodu. Rozwód nie zostałby orzeczony, gdyby na jego skutek miały ucierpieć małoletnie dzieci małżonków, jego orzeczenie pozostawałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego lub orzeczenia żąda małżonek wyłącznie winny (a małżonek niewinny nie wyraża zgody na rozwód, a odmowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego).

Badanie istnienia przesłanek

Przesłanki do wyłączenia małżonka muszą istnieć w chwili otwarcia spadku. Jeśli małżonek -spadkodawca, co prawda złożył pozew (lub odpowiedź na pozew) z żądaniem orzeczenia winy współmałżonka, ale w toku postępowania zmienił swoje stanowisko na żądanie bez orzekania o winie i to stanowisko pozostało aktualne w chwili jego śmierci, przesłanki wymienione w art. 940 k.c. nie będą spełnione.

Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia

Żądanie wyłączenia małżonka od dziedziczenia może zgłosić każdy ze spadkobierców ustawowych powołanych do spadku w zbiegu z małżonkiem. Pozwanym jest małżonek – spadkobierca lub jego spadkobiercy (w razie śmierci małżonka – spadkobiercy).

Termin wytoczenia powództwa

Pozew można złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku. Pozwu nie można złożyć później niż w ciągu roku od chwili śmierci spadkodawcy. Po upływie tych terminów nie jest możliwe wytoczenie powództwa w tym zakresie.

Skutek wyroku wyłączającego małżonka od dziedziczenia

Niezależnie od tego czy powództwo wytoczy jeden czy wszyscy spadkobiercy, wyrok wyłączający małżonka od dziedziczenia ma skutek wsteczny względem wszystkich spadkobierców ustawowych. Oznacza to tyle, że wystarczy, aby pozew złożył jeden z uprawnionych. Skutkiem wydania przez sąd takiego orzeczenia jest wyłączenie małżonka od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W takim przypadku małżonek wyłączony od dziedziczenia nie ma prawa także do domagania zachowku.