Gdy świadczenie stało się niemożliwe, a nikt nie ponosi winy
Zasadą jest, że umów należy dotrzymywać. Zdarzają się jednak sytuacje nieprzewidziane, które niweczą nasze plany i założenia. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe – a strona zobowiązana do wykonania świadczenia nie ponosi za to winy – zobowiązanie wygasa.
Następcza niemożliwość świadczenia
Ogólne uregulowania kodeksu cywilnego przewidują kilka przypadków, w których zobowiązanie nie jest możliwe do wykonania. Co do zasady przypadki takie dzieli się na te, w których:
- świadczenie nigdy nie było wykonalne oraz
- niemożliwość zaistniała po zawarciu umowy.
W drugim przypadku umowa jest ważna, jednak zobowiązanie wygasa.
Oznacza to, że strona zobowiązana do świadczenia jest z niego zwolniona.
Kiedy świadczenie jest niemożliwe?
Zobowiązanie jest niemożliwe wówczas, gdy obiektywnie nikt nie może go wykonać i niemożliwość ta jest trwała. Nie chodzi o sytuację, w których przeszkoda dotyczy osoby zobowiązanego. Np. choroba dłużnika, uniemożliwiająca mu wykonanie zobowiązania, nie sprawia, że świadczenie można uznać za niemożliwe. Ktoś inny mógłby je wykonać.
Również złe warunki pogodowe, utrudniające wykonanie świadczenia. Co do zasady są one przejściowe, więc zobowiązanie, po ich ustaniu można wykonać.
Jeżeli jednak celem danej umowy, było wykonanie świadczenia w określonym czasie – a późniejsze wykonanie świadczenia nie ma dla stron żadnego znaczenia – wówczas można uznać, że świadczenie stało się niemożliwe, jeżeli w danym czasie nikt nie mógł go wykonać.
Za świadczenie niemożliwe nie będą uznane także te zobowiązania, które na skutek nadzwyczajnej zmiany okoliczności stało się jedynie ekonomicznie nieopłacalne. Taką sytuację reguluje odrębna norma prawna. Zobacz: Nadzwyczajna zmiana stosunków – 357 (1) k.c. – szczególny przepis na nieprzewidywalne czasy
Brak odpowiedzialności dłużnika za niemożliwość świadczenia
Aby świadczenie, którego wykonanie jest niemożliwe uznać za wygasłe, dłużnik nie może ponosić odpowiedzialności za jego niemożliwość. Innymi słowy: jeżeli niemożliwość świadczenia została spowodowana przez działania (lub zaniechania) dłużnika to zobowiązanie nadal będzie istniało. Brak wykonania zobowiązania spowoduje wówczas odpowiedzialność odszkodowawczą.
Jeżeli jednak dłużnikowi nie sposób uczynić zarzutu, że to z jego winy świadczenie stało się niewykonalne, będzie on wolny od zobowiązania. Z takim przypadkiem możemy mieć do czynienia wówczas, gdy niemożliwość spełnienia świadczenia została spowodowana działaniami podjętymi przez organy władzy.
Poniżej przykłady aktów władzy państwowej, które potencjalnie mogą powodować niemożliwość wykonania świadczeń:
https://www.gov.pl/web/koronawirus/zamykamy-granice-przed–koronawirusem
https://www.gov.pl/web/koronawirus/informacje-dla-rodzicow
Wygaśnięcie zobowiązania
Gdy świadczenie stało się niemożliwe – zobowiązanie wygasa. Skutek w postaci uwolnienia od zobowiązania powstaje od momentu, gdy nastąpiła niemożliwość. Zobowiązanie w takim przypadku wygasa w całości, tj. wygasają oba wzajemne zobowiązania. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe również druga strona jest wolna od obowiązku.
