Nadzwyczajna zmiana stosunków – 357 (1) k.c. – szczególny przepis na nieprzewidywalne czasy

 

Nieoczekiwane sytuacje są nadal możliwe. Epidemie, powodzie, pożary – zdarzenia nadzwyczajne mogą spowodować, że obowiązki wynikające z zawartych umów są trudne do wykonania. Nadzwyczajna zmiana stosunków może uzasadnić sądową modyfikację stosunku obligacyjnego.

Kiedy mamy do czynienia z nadzwyczajną zmianą stosunków?

Nadzwyczajna zmiana stosunków to sytuacja, której żadna ze stron nie przewidywała przy zawarciu umowy. Sytuacje taką reguluje art. 357¹ k.c., który wprowadza możliwość sądowej zmiany treści umowy.

Nie chodzi o okoliczności, które były możliwe do przewidzenia, a jedynie zakładany scenariusz się nie sprawdził. Nadzwyczajna zmiana stosunków ma charakter niezwykły i wyjątkowy. Często utożsamiany jest z sytuacjami katastroficznymi tj. jak epidemie, operacje wojenne, strajki generalne. Na skutek zmienionych stosunków kalkulacje, prowadzone przez strony przy zawarciu umowy, zostają całkowicie zniweczone. Nadzwyczajna zmiana stosunków musi być obiektywna i niezależna od stron.

Negatywne następstwa nadzwyczajnej zmiany stosunków

Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć wpływ na treść zobowiązania wówczas, gdy spełnienie świadczenia:

• byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami
• groziłoby jednej ze stron rażącą stratą.

Konsekwencje zaistniałej zmiany muszą być, dla co najmniej jednej ze stron, bardzo poważne. W przepisie z art. 357 ¹ k.c. nie chodzi jedynie o nieuzyskanie zakładanego zysku. Zmiana stosunków musi pociągać dla stron umowy na tyle istotne konsekwencje, że żaden racjonalny podmiot wiedząc o mającej nastąpić zmianie nie zawarłby kontaktu. Co istotne, nie chodzi tu o niemożliwość świadczenia (taką sytuacje regulują inne normy). Strona, która zawarła umowę nadal ma możliwość wykonania umowy, ale jest to niezwykle trudne albo grozi poniesieniem straty, przekraczającej typowe ryzyko gospodarcze.

Sądowa ingerencja w treść umowy

Jeżeli dochodzi do nadzwyczajnej zmiany stosunków Sąd może zmodyfikować treść zobowiązania, a nawet rozwiązać umowę. Obowiązkiem Sądu będzie w takiej sytuacji rozważenie interesu obu stron umowy. Analiza dokonywana przez Sąd powinna uwzględniać zasady współżycia społecznego. Sąd, uznający powództwo za uzasadnione, może:

• zmienić sposób wykonania zobowiązania
• zmodyfikować wysokość świadczenia
• rozwiązać umowę

Przy rozwiązaniu umowy Sąd powinien także, jeżeli zachodzi taka potrzeba, orzec o rozliczeniach stron. Sąd może zatem w wyroku rozwiązującym umowę wskazać która strona i ile ma zapłacić drugiej.

Tryb dochodzenia sądowej zmiany umowy

Rozpoznanie sprawy o zmianę lub rozwiązanie umowy, z uwagi na zaistniałą nadzwyczajną zmianę stosunków, następuje w postępowaniu procesowym. Sąd ma możliwość modyfikacji umowy lub jej rozwiązania tylko na żądanie wyrażone w pozwie (ewentualnie pozwie wzajemnym). Nie ma możliwości, aby Sąd zmienił umowę lub ją rozwiązał, na zarzut złożony np. w odpowiedzi na pozew. Sąd może zmodyfikować umowę nie tylko w ten sposób, który wskazuje powód. Nawet jeżeli Powód zawnioskował o rozwiązanie umowy – Sąd ma możliwość jej zmiany (jeżeli uzna to za właściwsze). Prawem sędziowskim jest także dokonanie zmian w innym zakresie niż proponowane przez strony.