Subsydiarny akt oskarżenia – gdy prokuratura nie widzi przestępstwa i umarza sprawę

Nie zawsze punkt widzenia pokrzywdzonego od razu jest dostrzegany przez organy ścigania. Niekiedy zdarza się, że prokurator odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie. To niekoniecznie musi być koniec postępowania. W pewnych sytuacjach pokrzywdzony może wnieść subsydiarny akt oskarżenia.

Sposób zakończenia postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze jest prowadzone przez Prokuraturę lub Policję – wówczas Prokurator nadzoruje sprawę. Zazwyczaj postępowanie jest wszczęte z urzędu lub na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Postępowanie może się zakończyć poprzez:

• odmowę wszczęcia śledztwa/dochodzenia
• umorzenie postępowania
• skierowanie aktu oskarżenia
• skierowanie wniosku o umorzenie postępowania z zastosowaniem środków zabezpieczających
• wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
• wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar (DPK)

Zarówno w przypadku odmowy, jak i umorzenia postępowania to od pokrzywdzonego będzie zależało, czy sprawa zostanie definitywnie zakończona.

Jakie środki przysługują pokrzywdzonemu na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania?

Tak w przypadku odmowy wszczęcia śledztwa, jak i jego umorzenia pokrzywdzony ma możliwość poddania decyzji Prokuratora kontroli sądowej. Niekiedy – w sprawach dotyczących przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego – organem kontrolnym będzie prokurator nadrzędny. Ów kontra przybiera postać zażalenia na postanowienie. Wnosi się je do Sądu, właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Będzie to Sąd Rejonowy dla spraw lżejszych gatunkowo lub Okręgowy dla poważniejszych. Miejscowo właściwy będzie ten Sąd, w okręgu którego popełniono przestępstwo. Po rozpoznaniu zażalenia Sąd określi czy sprawa słusznie została umorzona, czy też Prokurator powinien prowadzić ją ponownie.

Wskazówki Sądu, który rozpoznawał zażalenie

Oceniając zasadność zażalenia pokrzywdzonego Sąd może uchylić wydane postanowienie prokuratora i wskazać powody tego uchylenia. Zazwyczaj Sądy w uzasadnieniu postanowienia wskazują organom ścigania jakie czynności powinny jeszcze przeprowadzić dla właściwej oceny sprawy. Prokurator i Policja muszą podporządkować się tym wskazówkom.

Kiedy można wnieść subsydiarny akt oskarżenia?

Jeżeli organ postępowania przygotowawczego, po uchyleniu jego wcześniejszej decyzji o umorzeniu nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia umarza sprawę. Pokrzywdzony ma wówczas ponownie możliwość zaskarżenia jego decyzji. Jest to swego rodzaju ostatnia szansa dla Prokuratora aby dostrzegł punkt widzenia pokrzywdzonego. Tego rodzaju zażalenie – drugie w sprawie – wnosi się tylko do prokuratora nadrzędnego. Sąd nie wypowiada się już o sprawie, aż do czasu, gdy otrzyma subsydiarny akt oskarżenia.

Jeżeli Prokurator nadrzędny utrzyma postanowienie swojego podwładnego w mocy wówczas pokrzywdzony ma jeden miesiąc na wniesienie aktu oskarżenia.

Aby pokrzywdzony mógł wnieść subsydiarny akt oskarżenia musi zatem zaistnieć:

• Umorzenie postępowania/odmowa wszczęcia postępowania
• Skuteczne zażalenie do Sądu powodujące uchylenie postanowienia
• Ponowne umorzenie postępowania/odmowa wszczęcia postępowania
• Zażalenie do Prokuratora Nadrzędnego

Po wyczerpaniu tej długiej i skomplikowanej drogi pokrzywdzony może wnieść subsydiarny akt oskarżenia przeciwko sprawcy przestępstwa. O jego wniesieniu decyduje pokrzywdzony bez względu na ocenę Prokuratury.

Kto może sporządzić i podpisać subsydiarny akt oskarżenia

Aby możliwe było wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia pokrzywdzony musi skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika – adwokata albo rady prawnego. Subsydiarny akt oskarżony podpisany tylko przez pokrzywdzonego będzie dotknięty brakiem formalnym. Sąd w takim przypadku zobowiązuje pokrzywdzonego do uzupełnienia braku poprzez sporządzenie i podpisanie subsydiarnego aktu oskarżenia przez adwokata lub radcę. W dalszym toku postępowania nie ma obowiązku, aby adwokat nadal reprezentował pokrzywdzonego – który teraz staje się oskarżycielem. Udział profesjonalnego adwokata może się jednak okazać pomocy. W sprawie z subsydiarnego aktu oskarżenia to pokrzywdzony ma obowiązek udowodnić przed Sądem, że oskarżony popełnił zarzucany mu czyn. W tym celu pokrzywdzony musi formułować stosowne wnioski dowodowe tak, aby popełnienie przestępstwa stało się dla Sądu oczywiste. Adwokat może również pomóc we właściwej ocenie materiału dowodowego i ostatecznie doprowadzić do skazania sprawcy.