Ile emerytury może zabrać komornik? Jaka kwota wolna jest od zajęcia?

W toku postępowania egzekucyjnego lub upadłościowego dłużnik musi liczyć się z zajęciem świadczenia emerytalno-rentowego. Zasada humanitaryzmu zakazuje jednak pozbawiać dłużnika środków niezbędnych do przetrwania w godnych warunkach. W jaki sposób przepisy chronią dłużnika?

Źródło prawa

Kwestie wysokości potrąceń ze świadczeń emerytalno-rentowych reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w szczególności jej zapisy art. 139 – 141. Przedmiotowe normy wyznaczają ile emerytury/renty może zabrać komornik lub syndyk w ramach postępowania egzekucyjnego/upadłościowego. Przepisy te określają także kwotę wolną od zajęcia, tj. taką, która, niezależnie od wysokości otrzymywanego świadczenia oraz wysokości potrącenia musi otrzymać dłużnik. Kwota ta ma mu zapewnić minimum egzystencji.

Wysokość potrącenia

Stosownie do art. 140 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:

• górna granica potrąceń to 25 % wypłacanego świadczenia brutto (przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne).
• przy istniejącym zadłużeniu z tytułu pobytu w domu opieki, zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub placówce podobnego typu, wysokość potrącenia wzrasta do 50 % wypłacanego świadczenia brutto
• natomiast jeżeli dłużnik posiada zobowiązania alimentacyjne, dopuszczalna wysokość potrącenia wynosi 60 % świadczenia.

Kwota wolna od potrąceń

Ustawodawca przewidział jednak zabezpieczenie na wypadek, gdyby świadczenie emerytalne było na tyle niskie, że dłużnikowi pozostałaby kwota, nie dająca możliwości utrzymania się. Materię tę reguluje art. 141 ustawy rentowej, wprowadzając tzw. kwotę emerytur i rent wolą od potrąceń. Od 1 lipca 2018r. kwota wolna od potrąceń ujęta jest liczbowo, tj. nie odnosi się, jak wcześniej do minimalnego świadczenia emerytalnego, lecz wskazuje kwotowo, że dłużnikowi musi pozostać odpowiednio:

500 zł

• przy potrącaniu należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,

825 zł

• przy potrącaniu należności, egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi;

200 zł

• przy potrącaniu należności, z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych – na wniosek dyrektorów tych placówek;

660 zł

• przy potrącaniu należności, stanowiących:

• świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej, a następnie kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu w trybie określonym w art. 98 ust. 3
• kwoty nienależnie pobranych:

 emerytur, rent i innych świadczeń tego rodzaju
 zasiłków i świadczeń rodzinnych
 dodatku weterana poszkodowanego
 świadczeń z funduszu alimentacyjnego

• zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącenie, oraz zasiłków stałych lub okresowych, wypłaconych na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,
• zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty.

W jaki sposób wyliczyć kwotę potrącenia?

Analiza art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej w powiązaniu z art. 140 ust. 7 wskazuje, iż sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych są odejmowane od kwoty netto świadczenia emerytalnego. Kwota netto to kwota świadczenia po odliczeniu od niej składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Metoda wyliczenia wysokości tego potrącenia nakazuje natomiast ustalić wysokość potrącenia od kwoty brutto świadczenia emerytalnego.

Przykład:

Jeżeli Twoja emerytura wynosi 2000,00 zł brutto, a Komornik egzekwuje należność inną niż alimentacyjną, wówczas kwota potrącenia będzie wynosiła 2 000 zł x 25 % – tj. 500 zł. Na tzw. „rękę” jednak otrzymasz kwotę świadczenia pomniejszonego o:

• zaliczkę na podatek dochodowy (2 000,00 zł x 18 %) – 46,33 zł = 313,56 zł,
• składki na ubezpieczenie zdrowotne 2 000,00 x 1,25 % = 25 zł
• kwotę potrącenia, tj. 500,00 zł.

Do wypłaty na Twoją rzecz będzie więc kwota 1 161,44 zł.

Kiedy zastosowanie znajdzie kwota wolna od potrąceń?

Przepis art. 141 ustawy rentowej, znajduje zastosowanie dopiero wówczas, gdy kwota emerytury jest na tyle niska, że wypłacone dłużnikowi świadczenie byłoby niższe, od przewidzianych w przepisie. Jeżeli kwota wypłaty do dłużnika jest powyżej minimalnej kwoty potrącenia, wówczas przepis art. 141 w ogóle nie powinien znajdować zastosowania.

Przykład:

Jeżeli Twoja emerytura wynosi 2 000,00 zł brutto, a Komornik egzekwuje należność alimentacyjną, wówczas kwota potrącenia będzie wynosiła 2 000 zł x 60 % – tj. 1 200,00 zł. Na tzw. „rękę” jednak otrzymasz kwotę świadczenia pomniejszonego o:

• zaliczkę na podatek dochodowy (2 000,00 zł x 18 %) – 46,33 zł = 313,56 zł,
• składki na ubezpieczenie zdrowotne 2000,00 x 1,25 % = 25 zł
• kwotę potrącenia, tj. 1 200,00 zł.

Do wypłaty na Twoją rzecz będzie 500,00 zł. Z wyliczeń wynika, co prawda, że powinna przysługiwać Ci kwota 461,44 zł. Tu wchodzi w grę jednak kwota wolna od potrąceń, która przy egzekwowaniu należności alimentacyjnych, wynosi 500,00 zł.

Praktyka ZUS

Niejednokrotnie spotkaliśmy się z mylną praktyką organów rentowych, które przy obliczaniu potrącenia pomijają art. 140 ustawy rentowej i z automatu przesyłają do dłużnika kwotę wolną od potrąceń, a do komornika/syndyka pozostałą część świadczenia. Taka praktyka jest błędna, co znalazło wyraz w wielu orzeczeniach sądowych. Przepis art. 140 ustawy rentowej służy bowiem temu, by ustalić jaka kwota świadczenia w ogóle w danym przypadku podlega zajęciu. Zaś przepis art. 141 ustawy – temu, by uniknąć sytuacji, w której egzekucja doprowadzi do pozbawienia dłużnika niezbędnego minimum środków utrzymania. Nie można zapominać o tym, że egzekucja choć ma charakter przymusowy, to jednak musi odbywać się z poszanowaniem elementarnych praw człowieka.