Wysłuchanie dziecka – głos dziecka w postępowaniu sądowym

Małoletnie dzieci, co do zasady reprezentowane są przez przedstawicieli ustawowych (rodziców, opiekunów i in). Nie występują więc w swoim imieniu w toku postępowania, jednak prawo daje im możliwość wyrażenia swojego poglądu i wyrażenia rozsądnych życzeń co do rozstrzygnięcia sprawy. Wysłuchanie dziecka – kiedy i na jakiej podstawie się odbywa?

Prawo swobodnego wyrażania poglądów przez dziecko w sprawach go dotyczących

W kodeksie postępowania cywilnego mamy dwie podstawy prawne odnoszące się do prawa dziecka do wypowiedzeniu się w postępowaniu sądowym. Podstawą ich wprowadzenia był art. 12 Konwencji o Prawach Dziecka z 1989r.

Wysłuchanie dziecka – podstawy

Należy rozróżnić dwie postawy prawne wysłuchania dziecka:

• art. 2161 k.p.c. – w postępowaniach procesowych (np. rozwód – sąd obowiązkowo wydaje orzeczenie dotyczące małoletnich dzieci stron)

Zgodnie z tym przepisem, wysłuchanie dziecka możliwe jest tylko w sprawach dotyczących osoby dziecka. Sąd uwzględni zdanie dziecka i jego rozsądne życzenia – stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka.

• art. 576 § 2 k.p.c. – w postępowaniach nieprocesowych (o kontakty, miejsce zamieszkania, rozstrzygnięcie o istotnej sprawie dziecka i in.)

Zgodnie z tym przepisem, wysłuchanie dziecka możliwe jest w sprawach dotyczących osoby dziecka lub jego majątku. Sąd powinien uwzględniać w miarę możliwości rozsądne życzenia dziecka.

Wspólne założenia:

• wysłuchanie możliwe jest jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala
• wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych

Wysłuchanie dziecka – w jakiej formie?

Z przepisów wynika, że wysłuchania dokonuje sąd. Ale w postępowaniach najczęściej głos dziecka „ujawniany” jest w sprawozdaniu kuratora lub w opinii wydanej przez OZSS. Wybór formy czy osoby mającej wysłuchać dziecko będzie zależał od możliwości dziecka, jego wieku, rozwoju umysłowego i in.

Wysłuchanie może odbywać się w gabinecie sędziego lub też w tzw. niebieskim pokoju. Najważniejsze to by pomieszczenie dawało dziecku poczucie względnego komfortu (bo oczywiste jest, że dziecko nie będzie się czuło co do zasady komfortowo wiedząc w jakiej sprawie ma rozmawiać). W wysłuchaniu bierze udział sędzia, czasem psycholog. Rodzice raczej zostają (zresztą raczej powinni zostawać) poza pokojem, tak by nie wpływać w żaden sposób na stanowisko dziecka. Czasem dla wygłaszanych poglądów ma nawet znaczenie, że dziecko przychodzi z danym rodzicem (rodzic nawet nie musi wchodzić do pokoju, ale sama jego obecność wpływa na deklaracje dziecka).

Wysłuchanie powinno nastąpić co do zasady raz w toku postępowania. Z wysłuchania najczęściej sporządzana jest notatka (rzadziej protokół). Czasem czynność rejestrowana jest w systemie audio (co może okazać się przydatne dla sądu odwoławczego).