Zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego – czy warto o to wnioskować?
Podejrzany oraz jego obrońca mogą wnioskować o zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego. Nie wszyscy z tego prawa korzystają. Czy jest to tylko formalność, którą można sobie „darować” czy też przynosi ona realne korzyści?
Zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego tylko na wniosek
Zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego odbywa się tylko wówczas, gdy podejrzany albo jego obrońca zawnioskują o to. Zazwyczaj wniosek o zaznajomienie składa się w trakcie czynności przedstawienia podejrzanemu zarzutów. Wówczas prowadzący czynność powinien pouczyć podejrzanego o prawie do wnioskowania 
o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego. Jeżeli w trakcie czynności przedstawienia zarzutów podejrzany zrezygnuje z prawa do przejrzenia akt wówczas organy ścigania zakończą postępowanie i podejrzany z efektami postępowania przygotowawczego zapozna się dopiero po wniesieniu aktu oskarżenia.
Co daje zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego?
Po pierwsze, zaznajomienie z materiałami postępowania ma miejsce tylko wówczas, gdy istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa/dochodzenia i prokuratura planuje skierować sprawę dalej do sądu. Jeżeli postępowanie zmierza w kierunku jego umorzenia, wówczas nie przeprowadza się końcowego zaznajomienia. Po drugie, zaznajomienie to zazwyczaj pierwszy moment (zwłaszcza, gdy podejrzany nie był tymczasowo aresztowany), aby obrona mogła zapoznać się z dowodami, w oparciu o które zostały postawione zarzuty. To pierwsza i jednocześnie często ostatnia chwila, aby podjąć pewne kroki jeszcze przed prokuratorem, a nie już przed sądem. Jeżeli lektura akt postępowania przygotowawczego daje podstawy do stwierdzenia, że obrona przed sądem nie będzie skuteczna (nie doprowadzi do uniewinnienia oskarżonego) jest to właściwy moment, aby ewentualnie zmienić strategię obrony. Przede wszystkim jednak, analiza zgromadzonego materiału daje podejrzanemu szanse, aby podjąć ostatnią próbę przekonania prokuratury do swoich racji. Po zaznajomieniu się z materiałami postępowania strony mogą bowiem wnioskować o uzupełnienie śledztwa.
Uzupełnienie śledztwa po końcowym zaznajomieniu
Po zaznajomieniu się z materiałem postępowania przygotowawczego obrona może wnioskować o uzupełnienie postępowania. Taki wniosek powinien być złożony w terminie 3 dni. Zazwyczaj wniosek taki przybiera postać konkretnych wniosków dowodowych. Jeżeli organ prowadzący postępowanie uzna wnioski dowodowe za uzasadnione (może uznać je za zbędne) wówczas kontynuuje postępowanie i dokonuje czynności. Jeżeli materiał dowodowy został w ten sposób uzupełniony, wówczas czynność zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego należy powtórzyć. Ewentualnie można ją ograniczyć do nowo zgromadzonego materiału dowodowego. Gdy prokuratura zdecyduje, że zawnioskowane czynności dowodowe nie są istotne, wówczas wydaje postanowienie o zamknięciu śledztwa. Kolejnym krokiem jest zazwyczaj skierowanie aktu oskarżenia. W takiej sytuacji wnioski dowodowe będzie można przeprowadzać już przed sądem.
Doświadczony obrońca zazwyczaj korzysta z prawa do przejrzenia akt postępowania i końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego. Rezygnować z tego prawa można tylko wówczas, gdy już na etapie stawianego zarzutu sprawca nie kwestionuje swojej winy i uzgadnia wymiar kary z organami ścigania. Wówczas można powiedzieć, że zaznajomienie byłoby tylko formalnością. Gdy podejrzany nie przyznaje się do winy i zamierza w sądzie walczyć o potwierdzenie tej niewinności, wówczas warto odpowiednio się na to przygotować. Taką możliwość daje właśnie zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego.
