Odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną – orzeczenie sądu

 

W sytuacji, gdy jest to niezbędne do prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej, każde z rodziców może zwrócić się do sądu rodzinnego o odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. Jak wygląda procedura odebrania dziecka? Jakie orzeczenie może wydać sąd?

Odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną

Sądy i inne organy państwowe mają obowiązek udzielania pomocy rodzicom sprawującym władzę rodzicielską. Przy rozpoznawaniu sprawy o odebranie dziecka, sąd ma kierować się dobrem dziecka. Co oznacza, że pomimo zaistnienia przesłanek do odebrania dziecka od osoby nieuprawnionej, sąd uwzględniając dobro i potrzeby dziecka takiego orzeczenia nie wyda. Jednocześnie sąd w takich sytuacjach powinien unormować sytuację prawną małoletniego dziecka. Sąd może np. wydać postanowienie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej rodzica składającego wniosek. A także unormować stan faktyczny, w którym dziecko przebywa pod opieką – w świetle prawa – osoby nieuprawnionej, np. dziadków.

Osoba nieuprawniona

Osobą nieuprawnioną w rozumieniu opisywanych przepisów będzie nie tylko osoba trzecia, dalsza rodzina, ale także rodzic. Chodzi o rodzica, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej, jego prawo wykonywania władzy rodzicielskiej zostało zawieszone lub jego władza została ograniczona, w taki sposób, że nie może on sprawować pieczy nad dzieckiem.

Nakaz wydania dziecka

Wydanie orzeczenia w zakresie władzy rodzicielskiej lub miejsca zamieszkania dziecka nie powoduje powstania obowiązku wydania dziecka rodzicowi uprawnionemu. Warto już w trakcie wskazanych spraw złożyć wniosek o nakazanie rodzicowi zobowiązanemu wydania dziecka. Jeśli w orzeczeniu o pozbawieniu (ograniczeniu, zawieszeniu władzy rodzicielskiej) lub orzekającym o miejscu zamieszkania dziecka nie znajdzie się wzmianka o obowiązku rodzica do wydania dziecka, konieczne będzie wszczęcie osobnego postępowania o wydanie dziecka. Oczywiście tylko w sytuacji, gdy rodzic zobowiązany nie będzie chciał dobrowolnie dziecka drugiemu rodzicowi wydać. Procedurę można także stosować w przypadku orzeczeń o kontaktach rodzica z dzieckiem, w zakresie w jakim rodzic uprawniony do kontaktu zatrzymuje dziecko na stałe lub na bliżej nieokreślony czas.

Procedura sądowa

Postępowanie o odebranie dziecka wszczyna się jedynie na wniosek osoby uprawnionej. Nie ma możliwości, aby sąd opiekuńczy takie postępowanie prowadził z urzędu, a tym bardziej podejmował decyzje w tym zakresie. Osobą uprawnioną do złożenia wniosku jest każde z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska lub rodzic, któremu powierzono władzę rodzicielską z jednoczesnym ograniczeniem tej władzy drugiemu rodzicowi.

Etapy postępowania

Postępowanie o odebranie dziecka jest dwuetapowe:

• I ETAP – faza rozpoznawcza – postępowanie w tym zakresie sąd może prowadzić jako osobne postępowanie lub też jako część postępowania, np. o rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej. Wynikiem tej fazy jest postanowienie o odebraniu dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. W postanowieniu sąd określa termin w jakim wydanie dziecka powinno nastąpić w sposób dobrowolny.
• II ETAP – faza wykonawcza – etap postępowania zmierzający do wyegzekwowania wydanego w I fazie orzeczenia sądu. Faza ta może być wdrożona, jeśli osoba, u której dziecko pozostawało nie wykonała dobrowolnie orzeczenia sądu o odebraniu dziecka. W takim przypadku, sąd zleca kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie dziecka. Kurator przy wykonywaniu tego zadania może uzyskać pomoc odpowiednich instytucji, w tym organów opieki społecznej i Policji. Policja może np. usunąć z miejsca wykonywania orzeczenia osoby utrudniające lub przeszkadzające w wykonaniu orzeczenia w miejscu pobytu dziecka.

Co jeśli osoba nieuprawniona utrudnia odebranie dziecka?

Jeśli osoba nieuprawniona utrudnia odebranie dziecka, np. ukrywając dziecko, kurator powinien zawiadomić prokuratora. Prokurator w takiej sytuacji może wszcząć dochodzenie w sprawie możliwości popełnienia przestępstwa z art. 232 k.k.

W sytuacji, gdy osoba zobowiązana do wydania dziecka, nie chce ujawnić miejsca pobytu dziecka sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie takiej osoby w celu złożenia oświadczenia o miejscu pobytu dziecka. Złożenie oświadczenia ma takie samo skutki jak złożenie zeznań pod przyrzeczeniem. W przypadku zeznania nieprawdy lub zatajenia prawdy osoba może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej (art. 233 k.k.). Sąd powinien wcześniej uprzedzić osobę składającą oświadczenie o skutkach.

Sprawy o odebranie dziecka są sprawami szczególnie trudnymi do wykonania. Zwłaszcza jeśli dziecko nie sprzeciwia się pozostawaniu u osoby nieuprawnionej, lub wręcz wyraża wolę pozostania u tej osoby. Gdy dobro dziecko na skutek wykonania orzeczenia mogłoby doznać poważnego uszczerbku, kurator może wstrzymać się od przymusowego odebrania dziecka do czasu ustania tego zagrożenia. Kurator nie powinien wstrzymywać czynności, w sytuacji, gdy brak wykonania orzeczenia spowoduje poważniejsze zagrożenie dla dziecka.