Choć naczelną zasadą procesu karnego jest domniemanie niewinności, każdy kto zetknął się z organami ścigania wie, jak nieprzyjemne są to sytuacje. Skomplikowane procedury wywołują po stronie podejrzanych poczucie zagubienia i stres. Trudno ocenić, jak należy się zachować, aby nie zaszkodzić sobie. Niezależnie od tego, czy osoba podejrzana poczuwa się do winny, czy też jest osobą niewinną przysługują jej prawa, które mają zapewnić sprawiedliwość procesu. Choć organy ścigania mają obowiązek pouczać podejrzanych o przysługujących im prawa, zazwyczaj robią to rutynowo. Stres, w jakim znajduje się podejrzany skutecznie uniemożliwia mu podejmowanie racjonalnych decyzji. Dlatego tak ważne jest, aby w tych trudnych chwilach mieć przy sobie osobę zaufaną – adwokata, który doskonale orientuje się w zawiłościach procedury karnej.
W toku postępowania karnego ważne jest podejmowanie przemyślanych decyzji. Raz podjęta decyzja, co do linii obrony może zawarzyć na późniejszym wyniku sprawy.
Czy składać wyjaśnienia?
Gdy dochodzi do zatrzymania albo przedstawienia zarzutów podejrzany ma możliwość złożenia wyjaśnień w sprawie. Decyzja o tym, czy korzystać z tego prawa zawsze powinna być podjęta z dużą rozwagą. Doświadczony obrońca będzie wiedział, czy na danym etapie śledztwa składanie wyjaśnień może pomóc czy zaszkodzić podejrzanemu. Podejmowanie decyzji bez konsultacji z obrońcą, zawsze będzie rodziło ryzyko, że to co zostanie powiedziane, ukierunkuje całe dalsze postępowanie.
Przyznanie do winy – wniosek o dobrowolne poddanie się karze
Gdy podejrzany nie kwestionuje swojej winy, wówczas obrońca może doradzić złożenie wyczerpujących wyjaśnień i wniosek o dobrowolne poddanie się karze. Złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej zawsze powinno być poprzedzone konsultacją z obrońcą. Wybrany adwokat uczciwie przedstawi nam co grozi za popełniony czyn. Niekiedy również organy ścigania proponują w takiej sytuacji wymiar kary. Przyjmowanie jednak „w ciemno” warunków, oferowanych przez prokuratora rodzi ryzyko ustalenia zbyt surowej kary. Zaangażowanie obrońcy na tym etapie sprawy umożliwia wypracowanie kary, która będzie odpowiadać do wagi popełnionego przestępstwa. Adwokat zadba, aby kara ta nie była zbyt dotkliwa w stosunku do rangi czynu.
Aktywny udział w postępowaniu przygotowawczym
Zadaniem obrony w postępowaniu przygotowawczym nie jest jedynie bierne uczestnictwo w czynnościach śledztwa. Zaangażowany adwokat, po zapoznaniu się z materiałem śledztwa, może składać wnioski dowodowe. Taktyka obrony niekiedy polega na tym, aby wnioski dowodowe przedstawić dopiero przed sądem. Takie działanie wyklucza jednak możliwość przekonania organów ścigania, że osoba podejrzewana jest w rzeczywistości niewinna. Zgłoszenie celnych wniosków dowodowych, już na etapie postępowania przygotowawczego może uchronić niewinnego klienta przed skierowaniem przeciwko niemu aktu oskarżenia i dalsze wikłanie go w sprawę.
Tryb postępowania po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia
Po zamknięciu śledztwa prokuratura podejmuje decyzję, czy kierować sprawę do sądu czy umorzyć postępowanie. Sprawa może zostać umorzona, jeżeli:
- czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
- czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa;
- społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;
- ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;
- oskarżony zmarł;
- nastąpiło przedawnienie karalności;
- postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;
- sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;
- brak skargi uprawnionego oskarżyciela;
- brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;
- zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
Tryb postępowania po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia
- akt oskarżenia
Jeżeli po przeprowadzeniu śledztwa organy ścigania nabiorą przekonania, że podejrzany popełnił zarzucony mu czyn, wówczas kierują akt oskarżenia. Gdy podejrzany ustanowił wcześniej obrońcę, wówczas będzie on zawiadamiany o wszystkich podejmowanych czynnościach. Jeżeli dotychczas podejrzany bronił się sam, to informacja o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu to ostatni dzwonek na skorzystanie z pomocy doświadczonego adwokata. Uzyskanie fachowej pomocy na tym etapie niekiedy umożliwia naprawienie ewentualnych błędów, popełnionych na wcześniejszym etapie. Obrońca przeanalizuje materiał postępowania i doradzi jaką linie obrony można przyjąć w toku sprawy, aby osiągnąć jak najlepsze rozstrzygnięcia dla oskarżonego.
- wniosek o wyrok skazujący
Gdy podejrzany przyznał się do winy i uzgodnił z prokuratorem karę wówczas zamiast aktu oskarżenia kierowany jest wniosek o skazanie w trybie art. 335 k.p.k. Wniosek przewiduje wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar. Możliwość uzgodnienia takiego sposobu zakończenia postępowania istnieje wówczas, gdy:
- oskarżony przyznał się do winy
- jego wyjaśnienia i wina nie budzą wątpliwości
- postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte
- wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
Niekiedy organy ścigania mogą dojść do przekonania, że pomimo winy podejrzanego ukaranie go nie jest konieczne. Stać się tak może wówczas, gdy:
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
- okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości,
- postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa
- przestępstwo nie jest zagrożone karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności
Warunkowe umorzenie postępowania niejednokrotnie jest efektem pracy obrońcy, który zdołał przekonać organy ścigania do dostrzeżenia możliwości skorzystania z tej instytucji.
Jak ustanowić obrońcę?
Wyboru obrońcy zazwyczaj dokonuje sam oskarżony. Ma taką możliwość, jeżeli odpowiada z tzw. wolnej stopy. W takim przypadku upoważnienie do obrony jest udzielane na piśmie lub ustnie, do protokołu czynności. Inaczej będzie w sytuacji, w której podejrzany jest nieletni lub ubezwłasnowolniony. W takim przypadku obrońcę ustanowić mogą przedstawiciele ustawowi lub osoby, pod której pieczą podejrzany się znajduje.
Możliwości takiej nie będą mieli jednak podejrzani i oskarżeni, pozbawieni wolności. W takim przypadku wyboru obrońcy dokonują krewni, znajomi lub jakakolwiek inna osoba. Oskarżony musi jednak zatwierdzić takie upoważnienie. Ma to miejsce zazwyczaj podczas widzenia obrońcy z podejrzanym w areszcie śledczym.